Professor Byram Bridle verspreidt onterecht "angstaanjagende" beweringen over de bijwerkingen van mRNA-vaccins (2024)

"Professor Bridle: Dus als we mensen vaccineren, injecteren we ze onbedoeld met een toxine", luidt een van de pagina’s op Nederlandse weblogs die bekend staan om onjuiste en misleidende informatie te publiceren over het coronavirus (ook hier,hier en hier). Zij deelden verschillende claims door de Canadese onderzoeker Byram Bridle op basis van fragmenten uit een interview met het radioprogramma On Point van het Canadese radiostation Global News van 28 mei, 2021. De Nederlandstalige blogposts werden ruim 2500 keer gedeeld op sociale media sinds 31 mei.

Samen met andere wetenschappers beweert Bridle voor het eerst toegang te hebben gehad tot een niet eerder gepubliceerde Japanse Pfizer-studie. In het radio-interview beweert hij dat het onderzoek zou aantonen dat de eerdere goedkeuring van mRNA-vaccins tegen COVID-19 onterecht is:

"Het spike-eiwit komt in het bloed terecht, circuleert door het bloed bij individuen gedurende meerdere dagen, na vaccinatie. Zodra het in het bloed komt, hoopt het zich op in een aantal weefsels, zoals de milt, het beenmerg, de lever, de bijnieren (...) de eierstokken”. De gevolgen die zogenaamd wetenschappelijk zijn bewezen: bloedstolsels, hartproblemen, hersenbeschadiging, onvruchtbaarheid en het risico dat dit gevaar aan baby's via de moedermelk wordt overgedragen.

Dergelijke beweringen zijn ook gedeeld in andere talen, zoals in het Duits en Hongaars. Het Duitstalige factcheckteam van AFP ontdekte dat het verhaal van Bridle bezaaid is met onjuiste en misleidende beweringen en dat de Japanse studie die hij citeert ook onjuist door hem wordt gepresenteerd.

Wie is Byram Bridle?

Byram Bridle is hoogleraar virale immunologie aan de Canadadese Guelph University. Uit publicaties in de wetenschappelijke database PubMed blijkt dat hij inderdaad actief is in kanker- en virologisch onderzoek.

Bridle treedt ook meerdere keren op als expert bij de Canadian Covid Care Alliance (CCCA) die is aangesloten bij de coronakritische "Front Line Covid-19 Critical Care Alliance" (FLCCC). AFP heeft deze organisatie al eerder gefactcheckt.

AFP vroeg de Guelph University op 10 juni naar de achtergrond van Bridles uitingen. Een woordvoerster zegt dat de mening van onderzoekers niet overeen hoeft te komen met de positie van de universiteit. Ook schreef ze in een e-mail: "De universiteit moedigt iedereen die in aanmerking komt voor vaccinatie sterk aan zich te laten vaccineren."

AFP vroeg ook het Canadese Science Up First-initiatief op 10 juni om een beoordeling van Bridle. Science Up First is een vereniging van onderzoekers, zorgverleners en wetenschapscommunicators die, met de steun van de Canadese overheid valse informatie over COVID-19 online weerleggen. Een woordvoerster schreef in een e-mail: "Hoewel we geen connectie hebben met Byram Bridle, zijn we op de hoogte van de verkeerde informatie die hij en de Alliantie verspreiden en we werken eraan om het te weerleggen."

Bridle beloofde in het radio-interview dat hij de bronnen zou aanleveren voor zijn aantijgingen. Er waren echter geen verdere bronnen op de radiopagina te vinden op het moment van schrijven. Noch Bridle, noch Global News reageerden op een verzoek van AFP om deze aan te leveren. Op de homepage van de Canadese artsenvereniging ACCC staat een document van Bridle met soortgelijke beweringen en enkele aanvullende bronnen.

De Japanse "studie" en wat het onderzocht

AFP zocht eerst naar de oorspronkelijk genoemde studie en informeerde bij de farmaceutische fabrikant Pfizer over de achtergrond en de oorsprong. Pfizer-woordvoerster Maki Yamaguchi verklaarde op 17 juni in een e-mail aan AFP dat de "studie" een "gemeenschappelijk technisch document" is. Dit is een internationaal standaardformaat in het goedkeuringsproces voor geneesmiddelen op recept. "Het document maakt deel uit van de goedkeuringsaanvraag van Pfizer bij de Japanse Pharmaceuticals and Medical Devices Agency", aldus Yamaguchi.

Concreet gaat het in het genoemde rapport om een controle van de belangrijke stoffen ALC-0315 en ALC-015 van van het coronavaccin van BioNTech/Pfizer. (Hierover zo meteen meer)

Een volledige Engelse vertaling van het rapport is alleen beschikbaar van onbekende bronnen.

De Japanse Pharmaceuticals and Medical Devices Agency (PMDA) publiceerde de resultaten van de rapporten echter al in 2020 – in tegenstelling tot de bewering van Bridle dat dit om een "niet eerder gepubliceerde" studie ging. Het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) heeft ze ook beoordeeld in een gedetailleerde en openbaar beschikbare samenvatting van verschillende rapporten en onderzoeken over het Pfizer-vaccin op 19 februari 2021. Het Britse ministerie van Volksgezondheid presenteerde op 11 december 2020 ook een samenvatting van de resultaten. De Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) had het Japanse rapport al op 10 december 2020 omschreven.

In het bijzonder voerde Pfizer een zogenaamd biodistributieonderzoek uit, oftewel een onderzoek naar de distributie van het vaccin in het lichaam van ratten. Simpel gezegd: de wetenschappers injecteerden ratten met een radioactief gelabeld mengsel met mRNA, dat ook de hierboven genoemde ALC-stoffen bevatte. Met deze labeling konden de onderzoekers de verdeling van het mRNA in de lichamen van de dieren volgen.

Om de inhoud van het rapport onafhankelijk te bevestigen, vroeg AFP de Japanse neuroloog Dr. Amane Koizumi van het National Institute of Natural Sciences in Japan over de inhoud van het Japanse document. Op 15 juni bevestigde hij de hierboven genoemde inhoud.

Valse bewering: "Het spike-eiwit verspreidt zich via de bloedbaan in het lichaam"

Bridle maakt onheilspellende beweringen over het spike-eiwit, een klein en onschadelijk stukje van het coronavirus dat je lichaam aanmaakt na vaccinatie waardoor je lichaam antistoffen gaat aanmaken. Volgens Bridle bewijst het Japanse document dat het spike-eiwit zich via de bloedbaan in het lichaam verspreidt en zich in de milt, het beenmerg, de lever, bijnieren en eierstokken ophoopt.

Deze bewering is om verschillende redenen onjuist, dat leggen we hieronder uit. Allereerst is het belangrijk om te weten hoe mRNA-vaccinatie werkt. Dat wordt uitgelegd in deze video:

1. Japans document toont geen verspreiding van spikes in het lichaam

Zoals al wordt uitgelegd in de samenvatting van de EMA, kregen muizen en ratten in de omschreven studie in het Japanse document een radioactief gelabeld mengsel van "lipid nanoparticle" (LNP) en mRNA.

In het Pfizer-document staat een tabel die door sommige buitenlandse weblogs als bewijs wordt aangehaald van de zogenaamde ophoping van spike-eiwitten. De resultaten in de tabel laten echter niet de verdeling van spike-eiwitten zien, maar het LNP/mRNA-mengsel. Het onderzoeksteam ontdekte dat het LNP-mengsel voornamelijk circuleerde op de injectieplaats (in de spier) en in de lever van de ratten. De hoeveelheden waren ook herkenbaar in hun milt, bijnieren en eierstokken, maar de concentratie was significant lager.

Dit wordt ook bevestigd door de Japanse wetenschapper Amane Koizumi, die het Pfizer-document voor AFP las: "Het experiment test niet of het spike-eiwit, dat door mRNA in cellen wordt geproduceerd, in het bloed circuleert. Het is niet mogelijk om te zeggen dat het spike-eiwit zelf circuleert."

Koizumi vervolgde: "Het toont de verdeling en het tijdsverloop van de verdeling van lipiden van geïnjecteerde LNP binnen elk orgaan. De linkerkant toont de absolute concentratie, de rechterkant het percentage van de totale geïnjecteerde hoeveelheid."

Prof. Dr. Daniel Sauter, onderzoekshoofd in de groep "Mechanismen van aangeboren antivirale immuniteit" aan de Duitse Universiteit van Tübingen, schreef op 11 juni in een e-mail aan AFP: "Het document vermeldt nergens de afzetting of concentratie van spike-eiwit in de proefdieren. De methodologische benadering van het onderzoek laat deze conclusie niet toe."

AFP heeft op 11 juni ook gebeld met Frank Kirchhoff. Hij is directeur van het Instituut voor Moleculaire Virologie van de Universiteitskliniek in het Duitse Ulm. Hij legde uit: "Alleen omdat ik blaasjes van een mRNA-vaccinatie radioactief markeer en ze vervolgens op andere plaatsen in het lichaam observeer, wil dat nog niet zeggen dat er ook spike-eiwitten zijn, laat staan vrij beweegbare spike-eiwitten. Om dat te laten gebeuren, zouden de blaasjes van het vaccin eerst moeten fuseren met de cellen aldaar, en radioactief labelen alleen laat niet zien of dat gebeurt."

Een belangrijk aspect dat Bridle ook achterwege laat: volgens de EMA-samenvatting accumuleert het onderzochte LNP-mengsel slechts gedurende een bepaalde tijd en wordt het vervolgens door het lichaam uitgescheiden. De hoogste concentratie in het bloedplasma werd in minder dan twee uur na toediening van het vaccin bereikt. 24 uur na de injectie werd slechts één procent van het oorspronkelijke mengsel in het plasma gevonden.

2. Dierproeven zijn niet volledig van toepassing op mensen

Dierproeven kunnen informatie geven over de verdraagzaam- en werkbaarheid van vaccins. Volgens de viroloog Kirchhoff is het onduidelijk of de Japanse studie van toepassing is op mensen. Hij legt uit: "Dit kan slechts een eerste indicatie geven, maar het kan niet zomaar op mensen worden toegepast. Een injectie in de menselijke spieren is gemakkelijker en effectiever. Ratten zijn kleiner, hun spieren zijn kleiner, de afstanden in het lichaam zijn korter en de stofwisseling is sneller.”

Volgens de EMA-samenvatting was de dosis van de mRNA-injectie ook niet vergelijkbaar met de vaccindosis die bij mensen wordt gebruikt. De dosis die aan de ratten werd toegediend, was 300-1000 keer hoger dan bij menselijke vaccinaties.

3. Vaccinatieschade zou al zichtbaar moeten zijn

Als er spike-eiwitten in het lichaam zouden worden verspreid, zich zouden ophopen in de organen en de door Bridle geclaimde schade zouden veroorzaken, zou dit al zichtbaar moeten zijn bij gevaccineerde mensen over de hele wereld. De ophoping en de ongewenste effecten die het veroorzaakt, zouden kort na vaccinatie moeten beginnen, wanneer de concentratie van mRNA en de resulterende spike-productie hoog is, legt Kirchhoff uit. De meeste vaccinatiecampagnes zijn in december 2020 gestart. Inmiddels zijn vele miljoenen mensen behandeld met mRNA-vaccins en zijn de effectiviteit en bijwerkingen intensief onderzocht (zie hier, hier). De resultaten bewijzen een hoge mate van effectiviteit en veiligheid, zegt Kirchhoff.

Het Nederlandse bijwerkingencentrum Lareb vertelt op hun website dat de vaccins veilig zijn: "De coronavaccins zijn in grote groepen mensen getest, waarbij de veel voorkomende bijwerkingen goed in kaart zijn gebracht." Volgens het bijwerkingencentrum zijn de meest voorkomende bijwerkingen: "reacties op de plek van de prik (pijn, rood, zwelling), hoofdpijn, vermoeidheid, spierpijn, pijn in de gewrichten, koorts, misselijkheid en koude rillingen en opgezette lymfeklieren in de oksel (en soms ook in de hals of bij het sleutelbeen)." Op het moment van schrijven zijn er in Nederland ruim 14 miljoen coronaprikken gezet.

Bridle gaat ook in op vermeende hartproblemen als gevolg van de vaccinatie. Volgens berichten in de media zou er in zeldzame gevallen na mRNA-vaccinaties inderdaad een hartspierontsteking kunnen optreden. Volgens het Israëlische ministerie van Volksgezondheid traden dergelijke ontstekingen op als mogelijke bijwerking, vooral na de tweede vaccinatie. Het is nog onduidelijk of het aantal mensen met een dergelijke aandoening ongewoon hoog is. Bij de meerderheid van de zieken verliep de ontsteking mild. Een causaal verband wordt op het moment van schrijven nog onderzocht door de EMA.

4. Zelfs een uiteindelijke productie van spike-eiwitten zou niet gevaarlijk zijn

Een onderzoek naar het spike-eiwit van het coronavirus in het wetenschappelijke tijdschrift Circulation Research had in april aangetoond dat de eiwitten schade aan het lichaam kunnen veroorzaken bij ernstige infecties. Op dat moment beweerden tegenstanders dat mRNA-vaccinaties om die reden gevaarlijk waren. AFP had dit al ontkracht, onder meer omdat spike-eiwitten na vaccinatie niet vrij in het lichaam kunnen blijven circuleren.

Bridle veronderstelt dat dergelijke langdurige circulatie optreedt, ook al toont de door hem aangehaalde Japanse studie dat niet aan. Volgens de Tübingen-onderzoeker Daniel Sauter: "De detectie van vrij spike-eiwit buiten de injectieplaats hoeft niet noodzakelijkerwijs geassocieerd te worden met bijwerkingen of toxiciteit en is daarom op zich niet zorgwekkend. Honderdduizenden eiwitten circuleren in het lichaam en worden gemetaboliseerd en afgebroken in verschillende organen. De aanwezigheid van exogene eiwitten in het bloed gaat niet noodzakelijkerwijs gepaard met toxische effecten."

Peter Murray, onderzoeksgroepleider voor immuunregulatie bij het Max Planck Institute maakte een soortgelijke uitspraak in een e-mail aan AFP op 2 juni. Hij vertelde dat lichaamsvreemde stoffen altijd uit het lichaam worden verwijderd. Uitzonderingen zijn bijvoorbeeld vanaf jonge leeftijd getolereerde voeding, darmbacteriën en kleding op het lichaam. Het spike-eiwit is niet een van deze uitzonderingen." Dat betekent dat wat er ook gebeurt, het zal worden gevangen en verwijderd", legde Murray uit.

Alleen zeer grote hoeveelheden spike-eiwitten – die na vaccinatie niet kunnen worden bereikt – kunnen een toxisch effect hebben.

Tussenconclusie

Het door Bridle geciteerde Japanse document bewijst geen langdurige circulatie van spike-eiwitten in het lichaam na vaccinatie, maar alleen de aanwezigheid van een overdosis van een radioactief gelabeld mRNA-mengsel in het lichaam van ratten. Dit werd meegenomen in de beoordelingen van Europese gezondheidsdiensten en als ongevaarlijk beoordeeld. Het Pfizer-rapport levert geen enkel bewijs van een gevaarlijke ophoping van spike-eiwitten in het lichaam. Zelfs als er vrije spike-eiwitten in het lichaam zouden circuleren, zou dat hoogstwaarschijnlijk geen probleem zijn. Volgens deskundigen hangt het risico af van een kritische hoeveelheid – die na vaccinatie niet kan worden bereikt. Volgens het Japanse rapport is er geen ophoping van spike-eiwitten in het weefsel, het lichaam zou de kleine hoeveelheid eiwit gewoon weer afbreken.

Misleidende bewering: Spike-eiwitten zijn giftig en gevaarlijk

Bridle combineert op misleidende wijze twee beweringen in zijn interview: aan de ene kant zegt hij dat spike-eiwitten giftig zijn. Aan de andere kant beweerde hij in het radio-interview ook dat volgens een onderzoek spike-eiwitten werden gevonden in het bloed van elf van de dertien gevaccineerde gezondheidswerkers. Bridle interpreteert de resultaten van dit onderzoek echter ook verkeerd en overschat de toxiciteit van spike-eiwitten.

Bridle noemt een studie van onderzoekers van Havard University om zijn stelling over de vermeende verspreiding van de spike-eiwitten te ondersteunen. Dertien met Moderna gevaccineerde gezondheidswerkers werden onderzocht. In de bloedbaan van elf van de 13 gevaccineerde personen zouden naar verluidt spike-eiwitten zijn aangetroffen.

AFP interviewde professor pathologie van de Harvard Medicine School, David Walt, over de studie waaraan hij werkte. Hij schreef op 11 juni in een e-mail: "Bridle neemt onze resultaten en interpreteert ze volledig verkeerd."

Walt verklaarde dat het doel van het onderzoek was om bewijs te leveren van de circulatie van antigenen. Delen van spike-eiwitten werden gevonden bij elf gevaccineerde personen en volledige spikes bij slechts drie gevaccineerde personen. Waarom dit precies gebeurt, wordt alleen gespeculeerd in de studie. De onderzoekers ontdekten echter dat de concentratie van SARS-Cov-2-eiwitten afnam terwijl de concentratie van antilichamen toenam. Bij alle gevaccineerde personen verdwenen de spike-eiwitten na 14 dagen uit het plasma. De volledige spike-eiwitten bij drie gevaccineerde proefpersonen waren alleen waarneembaar na de eerste vaccinatie en verdwenen ook na de tweede dosis.

Dus spike-proteïnen werden in de bloedbaan gevonden die Bridle als giftig omschrijft. Zelfs als ze snel uit het lichaam verdwijnen, rijst de vraag: moeten gevaccineerde mensen zich nu zorgen maken over deze spikes?

Walt antwoordde: "Bridle verwart de toxische effecten van hoge niveaus van spike-eiwit bij sommige geïnfecteerde patiënten met de zeer lage spike-niveaus die worden gevonden bij sommige van onze gevaccineerde deelnemers aan het onderzoek. Het is waar dat de spikes die optreden bij sommige ernstige infecties giftig zijn. De niveaus die we lezen bij sommige mensen na vaccinatie zijn ongelooflijk laag, en we vonden geen complete spikes bij de meeste mensen die waren gevaccineerd. Onze conclusie was dat het vaccin werkte zoals bedoeld. Het vaccin is ongelooflijk veilig."

Viroloog Kirchhoff zei over de toxiciteit van spikes: "Ik betwijfel of de hoeveelheden vrij spike-eiwit die mogelijk kunnen ontstaan na een vaccinatie voldoende zijn om schadelijke bijwerkingen te veroorzaken."

Christian Münz, hoogleraar virale immunobiologie aan de universiteit van Zürich, bevestigde in een e-mail op 6 mei tegen AFP: "Om ervoor te zorgen dat het spike-eiwit endotheelcellen in bloedvaten zou beschadigen, zouden er grote hoeveelheden in de bloedbaan aanwezig moeten zijn." Maar dat is niet het geval na vaccinaties.

mRNA-vaccinaties hebben geen toxische effecten

Er is geen bewijs om de bewering van Bridle te ondersteunen. Integendeel: als onderdeel van het goedkeuringsproces heeft Pfizer herhaaldelijk onderzoeken gedaan naar de toxiciteit van het mRNA-vaccin (studie 38166 en 20GR142).

Volgens de beoordeling van het EMA bleek dat het geteste vaccin geen negatieve effecten had op de vruchtbaarheid en sterfte van de gevaccineerde dieren. Daarin staat: "niet-klinische gegevens tonen aan dat er geen bijzonder gevaar is voor mensen".

De fase 3-studie van de mRNA-vaccins van Pfizer/BioNTech leverde ook voldoende robuuste gegevens op om het vaccin op de markt te brengen. Met 43.448 injecties waren volgens de studie ernstige bijwerkingen gering en vergelijkbaar verdeeld in de vaccin- en placebogroepen. Degenen die daadwerkelijk met mRNA waren gevaccineerd, rapporteerden slechts korte, milde tot matige pijn op de injectieplaats, vermoeidheid en hoofdpijn.

Na de mRNA-vaccinatie waren er volgens een samenvattend document van de Britse Instantie voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (MHRA) inderdaad reacties op de injectieplaats, de lymfeklieren, in het beenmerg en in de milt. Dit is "consistent met een immuunrespons of ontsteking op de injectieplaatsen" en "typisch voor de toediening" van dergelijke mengsels. De FDA kwam ook tot de conclusie dat de Pfizer-onderzoeken aantonen dat de vaccins niet-toxisch zijn.

Aanvullende beweringen zonder bronvermelding

Byram Bridle doet verdere beweringen in het interview zonder daar een wetenschappelijke onderbouwing voor te geven. Deze stellingen verschenen ook op de homepage van de coronakritische vereniging CCCA. Ook daar ontbreken de bronnen.

Valse bewering: Spike-eiwitten door mRNA-vaccinatie leiden tot bloedstolling

AFP onderzocht eerder misleidende beweringen dat mRNA-vaccins in verband zouden moeten worden gebracht met bloedstolling (trombose). Dergelijke ernstige – en zeer zeldzame effecten – zijn echter alleen in verband gebracht met de vectorvaccins van AstraZeneca en Janssen, meldde de EMA in april. De EMA berichtte in mei 2021 dat er “geen veiligheidssignaal voor de mRNA-vaccins” bestaat met betrekking tot bloedstolling. De frequentie van een dergelijke bijwerking na mRNA-vaccinatie is zelfs “lager dan die bij mensen die niet zijn gevaccineerd”.

Valse bewering: mRNA en spike-eiwitten worden via moedermelk op baby’s overgedragen

Bridle beweert, zonder bronnen te noemen, dat mRNA en spike-eiwitten via moedermelk op baby’s zou worden overgedragen, waardoor bloedingen in het maagdarmkanaal zouden ontstaan.

AFP heeft deze claim al onderzocht bij een verondersteld verband met kindersterfte in mei 2021. In deze factcheck zijn experts het erover eens dat het mRNA van vaccinaties niet in de moedermelk kan komen en dus ook niet in de baby. Een gevaar voor baby’s is niet aannemelijk. Ook hier geldt het argument dat spikes zich niet in grote hoeveelheden door het lichaam kunnen verplaatsen.

Valse bewering: Spike-eiwitten doorbreken de bloed-hersenbarrière en veroorzaken hersenschade

Bridle gaat verder zonder enige bron te beweren dat de spikes neurologische schade veroorzaken. AFP weerlegde dezelfde bewering in mei in deze Franstalige factcheck.

Daarin vertelde Daniel Dunia, hoofd onderzoek bij het Franse Centrum voor Wetenschappelijk Onderzoek CNRS, dat deze bewering "absoluut nepnieuws" was. "Het mRNA-vaccin wordt in de spier geïnjecteerd en de productie van het spike-eiwit is beperkt tot de cellen die de immuunrespons zouden moeten veroorzaken. Het mRNA is onstabiel en breekt snel af", schreef hij.

"Zelfs tijdens een natuurlijke en sterke COVID-infectie is er geen direct bewijs van schade aan de bloed-hersenbarrière die direct verband houdt met het virus", zei hij. Op 14 juni bevestigde Dunia opnieuw in een e-mail aan AFP dat er momenteel geen wetenschappelijke basis was voor de bewering dat mRNA-vaccins neurodegeneratieve ziekten veroorzaken.

Op sociale media circuleert een studie met muizen, gedeeld door Karl Lauterbach (SPD), lid van de Duitse Bondsdag. In deze studie werden delen van de spikes gedetecteerd in de hersenen van de dieren. Volgens de studie betekent dit dat de bloed-hersenbarrière gepasseerd is, maar geeft dezelfde studie aan dat deze uitkomst niet overdraagbaar is op mensen: "Het is belangrijk op te merken dat (...) dit mogelijk niet het geval is bij mensen."

De onderzoeker Dunia schreef over dit onderzoek dat de gevolgen van een SARS-Cov-2-infectie of het toedienen van grote hoeveelheden kunstmatige spike-eiwitten in de aderen van dieren (zoals in het onderzoek gedaan werd) niet te vergelijken is met een mRNA-vaccinatie in de spier van een mens.

Conclusie

De beweringen van de Canadese onderzoeker Byram Bridle in een interview met Global News zijn onjuist. Het door hem aangehaaldeJapanese onderzoek toont geen accumulatie van spike-eiwitten in het lichaam aan. Zelfs als er vrije spike-eiwitten zouden achterblijven na een vaccinatie, zijn ze niet gevaarlijk omdat deze worden afgebroken. De andere beweringen van Bridle met betrekking tot een Havard-onderzoek zijn ook misleidend tot onjuist: de lage niveaus spike-eiwitten die bij sommige personen werden aangetroffen na vaccinatie zijn niet te vergelijken met het niveau bij ernstige infecties en verdwenen snel uit het lichaam. Bridles conclusies kunnen niet wetenschappelijk worden onderbouwd, zoals verschillende experts aan AFP hebben bevestigd.