‘Excentrieke personen zaaien dood en verderf’, beschrijft Videoland nuchter en enigszins onverschillig de voortreffelijke serie die eigenlijk niet in hun catalogus thuishoort: Fargo seizoen 5. De seizoensfinale was dinsdag 16 januari.
Wat zegt het over de toestand in de wereld dat het vijfde seizoen van Fargo door kan gaan voor realisme? Afgezien dan van Ole Munch, een kruising tussen Anton Chigurh – de huurmoordenaar met ‘s werelds dodelijkste kapsel uit de Coen Brothers’ No Country for Old Men – en een eeuwenoude golem (die hier net als in de literatuurgeschiedenis steeds in de derde persoon over zichzelf spreekt). Daarover zo meer.
Eerst iets over de wereld van Fargo, de serie gebaseerd op de gelijknamige film uit 1996 van Joel en Ethan Coen. De broers bedachten halverwege de jaren negentig een misdaadkomedie die zich afspeelt in het dunbevolkte Minnesota, waar milde krankzinnigheid en misdaad zich verschuilen achter krankzinnig milde manieren en een oorverdovend lokaal accent. Waar het sociale verkeer bestaat uit een eindeloze stroom dooddoeners en een grandioos leeg tegen elkaar opbieden over wie het meest succes heeft.
De serie speelt sinds 2014 virtuoos met allerlei variaties op elementen uit de film maar heeft ook het lef om de grens op te zoeken van wat nog aan het oorspronkelijke idee van de Coens doet denken. Met name seizoen vier nam een grote stap door het verhaal twee staten verderop in Kansas City te situeren. Weg van Minnesota, weg van de kleine gemeenschappen en ook best een eind weg van het geklungel dat de film en de eerste drie seizoenen van de serie typeerde.
Het evoluerende narratief en de toonvariaties hebben onmiskenbaar te maken met maatschappelijke ontwikkelingen in de Verenigde Staten. Het is sinds 2016 vaak gezegd maar de schrijvers van Fargo hebben het besef ook echt gebruikt om van richting te veranderen: welk effect sorteert de zachtaardige humor in een comedy of errors nog als het land onder het wanbeleid van kwaadaardige en krankzinnige opportunisten dreigt te bezwijken? Ook al is de vorige Amerikaanse president niet meer aan de macht, de waanzin, het nepnieuws, het anti-intellectualisme en het complotdenken zijn niet verdwenen. “Ik heb mijn eigen realiteit”, zegt een MAGA-personage ergens halverwege het seizoen tegen een politieagent. Die reageert verfrissend feitelijk en nuchter: “That’s not a thing.“
Seizoen vier en vooral seizoen vijf zijn serieuzer van toon dan de eerste drie maar evengoed nog steeds herkenbaar als Fargo. Dat is knap, als je bedenkt hoe zeldzaam het is dat series afwijken van een beproefd concept. Fargo doet het. Het levert het strakst geschreven seizoen op sinds de serie begon. Dat wil zeggen: elke scène is van wezenlijk belang en elke scène houdt je op het puntje van je stoel. Wat trouwens een rare uitdrukking is. Houdt je op de rand van de bank.
De oorspronkelijke opzet uit de film werd in de eerste drie seizoenen redelijk trouw gevolgd: een kleine misdaad van een onnozele opportunist verhult een grotere misdaad van serieuze criminelen op de achtergrond. Uiteindelijk komt alles wat verborgen is naar boven dankzij de volharding van een slimme lokale agent die aanvankelijk door niemand serieus wordt genomen maar met een onstuitbare naïviteit blijft graven naar de waarheid. In seizoen vier werd die opzet losgelaten en komen twee lokale maffiaclans in Kansas City tegenover elkaar te staan, respectievelijk aangevoerd door acteurs Chris Rock en Jason Schwartzman. Timothy Olyphant speelt de onverzettelijke agent die alles doorziet, wat in wezen een kloon is van zijn rol in de serie Justified, maar het is een bijrol, geen hoofdrol.
In seizoen vijf is er wel een doortastende agent die niemand serieus neemt, maar de hoofdrol is voor een heel ander personage. Actrice Juno Temple speelt huisvrouw Dorothy Lyon, waarschijnlijk de beste vertolking en de meest fascinerende rol in de hele serie. De casting in Fargo is altijd sterk geweest – casting against type is geen uitzondering – maar met het vijfde seizoen overtreffen de makers zichzelf.
Elke aflevering verschijnen, net als in de film, deze zinnen in beeld voordat de actie goed en wel begint: ‘Dit is een waargebeurd verhaal. De gebeurtenissen in de serie vonden plaats in <Minnesota> in <19..>. Op verzoek van de overlevenden zijn de namen veranderd. Uit respect voor de doden wordt al het andere precies verteld zoals het heeft plaatsgevonden.’ Dit is ironie, het zijn geen waargebeurde verhalen. Wie kan zeggen hoe iets precies heeft plaatsgevonden? Om dat nog even te onderstrepen, bevinden we ons in de openingsscène van het derde seizoen anno 1988 in een Stasi-gevangenis in Oost-Berlijn. De stoïcijnse ondervrager luistert geen seconde naar wat de verdachte inbrengt tegen de beschuldigingen en zegt: “Wat u me geeft, zijn woorden. Ik noem dat een verhaal. Maar we zijn niet hier om verhalen te vertellen. We zijn hier om de waarheid te vertellen.” Waarna die woorden weer in beeld verschijnen: ‘Dit is een waargebeurd verhaal.’
Die lagen ironie verdwijnen in seizoen vijf zodra je beseft dat het verhaal nauwelijks van de werkelijkheid te onderscheiden is. Dat is geen dwaling, geen constructie- of stijlfout. Het is een statement van de makers.
Ik probeer de plotbeschrijving minimaal te houden, maar spoilers zijn onvermijdelijk.
De serie begint met een woordenboeklemma. ‘Minnesota Nice: een agressief prettig voorkomen, vaak geforceerd, waarin iemand zich opgewekt en bescheiden gedraagt, hoezeer het ook tegenzit.’ Na de openingsscène op de oudervergadering van een middelbare school wordt huisvrouw en moeder Dorothy Lyon gearresteerd. De verstrekkende implicaties daarvan beseft alleen zij op dat moment, maar ze zegt niets. Ook wij tasten vervolgens nog zeker anderhalve aflevering in het duister over het waarom van de gebeurtenissen die zich vervolgens voltrekken.
Tegelijk zet de serie een andere verhaallijn in. Die van sheriff Roy Tillman, een extreemrechtse patser die zichzelf een verlosser waant en over weinig anders kan zeveren dan ‘de natuurlijke orde’. Niet helemaal onverwacht ziet hij zichzelf aan de top van die orde staan. De rest is er om hem te dienen. De rest van de mensheid, maar ook de extreemrechtse milities die hun idee van christelijke naastenliefde het liefst uit de loop van een AR-15 zien komen en de reeks huisvrouwen die Tillman onderdrukt en mishandelt. Acteur Jon Hamm speelde de afgelopen jaren regelmatig personages die zichzelf met postmoderne ironie onderuit haalden, maar bij Roy Tillman is geen spoor van ironie te bekennen. Tillman is officieel gekozen als sheriff om de wet te vertegenwoordigen, maar hij gedraagt zich als een koning. Kwaadaardigheid, onkunde en zelfverrijking worden verborgen achter onophoudelijk gebazel over volk en vaderland, zoals je dat eigenlijk overal ziet. De tragiek is dat Tillman een karikatuur lijkt, maar in feite een realistisch verschijnsel is. Dat is ook de reden dat dit vijfde seizoen minder slapstick en humor serveert. Al draagt het nog steeds het dna van Fargo in zich.
Nog twee andere personages zijn cruciaal voor de loop van het verhaal. Door hen te beschrijven, worden indirect misschien de contouren duidelijk van de plot. De onvolprezen Jennifer Jason Leigh – meer rollen graag! – speelt miljardair Lorraine Lyon, CEO van het grootste incasso-imperium van het land, schoonmoeder van Dorothy Lyon en natuurkracht extraordinaire. Iemand die je niet tegenover je wilt hebben. Net zo min als Ole Munch, de golem-achtige huurmoordenaar van wie de serie donkerkomisch suggereert dat hij een bovennatuurlijke achtergrond heeft. Alles wordt precies verteld zoals het is gebeurd.
Die lijnen grijpen vloeiend in elkaar en nergens verliest de serie momentum. Door de kracht van genoemde personages en uitstekende dialogen maar vooral door wat Juno Temple van Dorothy maakt: een tijger. Als je ook maar een beetje door de film of eerdere seizoenen werd gegrepen, is dit vijfde seizoen onmisbaar.
Fargo, seizoen 5 is nu te zien op Videoland (VoD, abonnement).
 - Which law would you use to simplify the expression mc^(006)-1.jpg?... (1 Answer) | Transtutors)